Crash-informatie Z8838 Middenmeer

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn meer dan 40 verschillende bommenwerpers en jachtvliegtuigen neergestort binnen het grondgebied van gemeente Hollands Kroon. Ook in het IJsselmeer en de Waddenzee zijn vliegtuigen neergekomen. Enkele bemanningsleden bereikten met hun parachute de grond en werden óf opgepakt óf konden vluchten met hulp van het Verzet. De meesten van hen kwamen echter om het leven en keerden niet terug naar familie en geliefden.

Vickers Wellington Mk IC

Informatie over de  crash

De Vickers bommenwerper was in de avond van 11 april 1942 om 22.01 uur opgestegen vanaf het vliegveld East Wretham. Het doel van deze missie was de stad Essen. De bemanning was afkomstig uit het toenmalige Tsjechoslowakije. Het vliegtuig werd om 00.23 uur op de heenweg neergeschoten door een Duitse nachtjager. Verantwoordelijk hiervoor was Oberleutnant Helmut Lent. Hij was opgestegen vanaf het vliegveld Leeuwarden.

Het vliegtuig vloog brandend door de lucht, waarna het aan de Molenweg neerstortte. Alle zes bemanningsleden kwamen hierbij om het leven. Zij werden allen begraven op de Militaire Erebegraafplaats te Huisduinen. Nu liggen zij in een collectief graf op de British Commonwealth War Grave Cemetery nabij Bergen op Zoom.

De bemanning

Herdenking Tsjechoslowaakse bemanning Wellington bommenwerper 11 april 2023

Op dinsdag 11 april 2023 was het 81 jaar geleden dat de - toen Tsjechoslowaakse - bemanning met hun Vickers Wellington bommenwerper Z8838 crashten bij de Molenweg. Alle zes bemanningsleden kwamen hierbij om het leven. Op 9 oktober 2021 is hiervoor een herdenkingspaal geplaatst en onthuld. Jaarlijks op 11 april worden deze helden herdacht met een ceremonie bij deze herdenkingspaal.

Het Historisch Genootschap Wieringermeer ontving de gasten in de Cultuurschuur in Wieringerwerf met koffie en thee. Voorzitter Jan Wouts verwelkomde alle belangstellenden, met name de vertegenwoordigers van de Tsjechische en Slowaakse ambassades.

Naast een welkom van het Genootschap was er ook een woord van welkom door onze voorzitter, Mark Hakvoort. Mark gaf aan dat het mooi is om de betrokkenheid te zien van de ambassades, van de altijd aanwezige veteranen onder leiding van Dick Doornik, maar ook van onze vaste trompettist Dirk Bak.

In mooie woorden van Cenek Hajny en Jozef Kuslita, afgevaardigden van de Tsjechische en Slowaakse ambassades kwam de dankbaarheid naar voren voor de inspanningen van alle betrokkenen die deze herdenking mogelijk maken. Beiden refereerden aan de huidige oorlog in Oekraïne die nog maar eens duidelijk maakt hoe waardevol en belangrijk onze vrijheid is. Dit werd ook nog eens benadrukt in een toespraak met mooie woorden van locoburgemeester en wethouder Mark Versteeg van de Gemeente Hollands Kroon.

Bij de herdenkingspaal aan de Molenweg waarvan de officiële onthulling plaatsvond op 9 oktober 2021 werden kransen en bloemen gelegd door Mark Versteeg, locoburgemeester van de Gemeente Hollands Kroon, Mr. Cenek Hajny van de Tsjechische ambassade, Dhr. Jozef Kuslita en Mevr. Silvia Swan van de Slowaakse ambassade, de Veteranen, het Historisch genootschap Wieringermeer en Willy de Bruin.

Foto's van de herdenking op 11 april 2023

Herdenking Tsjechoslowaakse bemanning Wellington bommenwerper 11 april 2022

Foto's van de herdenking op 11 april 2022

Foto's van de onthulling

Verslagen en persberichten

Indrukwekkende onthulling herdenkingspaal Z8838 bij Middenmeer op 9 oktober 2021

9 oktober 2021 - Onder grote belangstelling is op 9 oktober herdenkingspaal Z8838 onthuld. Willy de Bruin-Bakker verrichtte de officiële handeling onder toeziend oog van omwonenden en veel andere belangstellenden.

Deze zonnige zaterdagmiddag begon in Wieringerwerf, waar genodigden koffie en koek aangeboden kregen door het Historisch Genootschap Wieringermeer in de Cultuurschuur. Daar waren ook eerder opgegraven onderdelen te bezichtigen die eerder deze week aan onze stichting beschikbaar werden gesteld door Wim Braak. In de Cultuurschuur werden toespraken gehouden door vertegenwoordigers van de Tsjechische en Slowaakse ambassades, Katerina Sequensova en Jozef Kušlita. Ook kwamen Fred de Vries namens het Historisch Genootschap Wieringermeer en Harry Doesburg namens 311 Squadron Association uit Engeland aan het woord. De organisatie van deze dag was in handen van de voorzitter van onze stichting, Mark Hakvoort.

Na de bijeenkomst in de Cultuurschuur vertrok het gezelschap naar de plaats waar de herdenkingspaal onthuld werd, de Molenweg bij Middenmeer. Mark benadrukte hier hoe belangrijk het is dat we blijven herdenken en dat de helden die voor onze vrijheid hebben gestreden nooit vergeten mogen worden. De namen van de zes jonge mannen die aan de Molenweg zijn gesneuveld werden genoemd. Ze waren tussen de 21 en 30 jaar jong toen hun Wellington bommenwerper door een Duitse nachtjager werd neergehaald. De onthullingsceremonie was indrukwekkend. Dirk Bak blies met zijn trompet de Tsjechische en Slowaakse volksliederen, en na "The Last Post" werd een minuut stilte gehouden. De aanwezigheid van maar liefst elf veteranen uit Hollands Kroon en Schagen, onder leiding van Dirk Doornik, maakte dat het een prachtige ceremonie werd.

Burgemeester van Hollands Kroon, Rian van Dam, maakte in haar toespraak nog eens duidelijk dat de zes omgekomen bemanningsleden echte helden zijn die voor onze vrijheid hun leven hebben gegeven, en met hen nog vele anderen.

Stichting Herdenkingspalen Hollands Kroon is er trots op dat we wederom zoveel bezoekers hebben gehad op deze middag. Niet alleen (oud)bewoners van de Molenweg en Schagerweg, maar ook de Historische Verenigingen van o.a. De Wieringermeer, Wieringen, Medemblik en Hoogwoud waren vertegenwoordigd. Het doel van onze stichting is om te herdenken en niet te vergeten, daar heeft deze middag zeker aan bijgedragen. De Tsjechische media, Czech TV en Czech Radio en de Slowaakse TV hebben daar ook een belangrijke rol in gespeeld.

Op de pagina nieuws en media vindt u links naar andere media waar Stichting Herdenkingspalen Hollands Kroon aandacht krijgt voor onze activiteiten.

Internationale aandacht in de Tsjechische en Slowaakse media

De Tsjechische facebook-pagina van Pavel Holomek over de Vickers Wellington KX-Z Z8838. 

Het hele verhaal

Never regard their numbers …

Vlakbij Bergen op Zoom zijn twee grote begraafplaatsen waar geallieerde soldaten liggen begraven die in de Tweede Wereldoorlog zijn gesneuveld. Op de linker begraafplaats liggen 1118 - meest Canadese - soldaten. Op de andere begraafplaats hebben 1284 Geallieerde soldaten van diverse nationaliteiten en onderdelen hun laatste rustplaats. Op deze rechter begraafplaats liggen circa 25 vliegers die tijdens de oorlog zijn omgekomen in of bij de Wieringermeer.  Vijf graven vallen op omdat deze tegen elkaar aan zijn geplaatst en daarmee het "ideale" beeld van rechte rijen verstoren. Een zesde graf er vlak naast hoort erbij, gezien de datum van overlijden. Deze zes graven met Tsjechische en Slowaakse namen zijn van de bemanning van de Wellington bommenwerper Z8838 KX-Z for Zebra. Deze Wellington IC van de RAF is neergeschoten op 11 april 1942 nabij de Molenweg door een Duitse nachtjager die bestuurd werd door piloot Helmut Lent.

Rapport Luchtbeschermingsdienst Wieringermeer

In het Gemeentearchief van de Wieringermeer (opgeslagen in Alkmaar) ligt een rapport van het hoofd Luchtbeschermingsdienst Wieringermeer. Het rapport vermeldt dat om 24.30 uur een vliegtuig brandend is neergestort aan de Molenweg, dicht bij het kruispunt met de Schagerweg.  De wrakstukken vielen zonder schade aan te richten in het open veld, op grote afstand van de bebouwing, zodat brandgevaar niet bestond. Terstond is ter plaatse een onderzoek ingesteld maar er was geen spoor van de bemanning van het vliegtuig te bekennen. Er werd toen aangenomen dat zij in het brandende vliegtuig waren omgekomen en geen tijd hadden om te springen met de parachute. Opvallend was dat beide dienstdoende veldwachters pas laat melding maakten van het neerstorten. De (kerk)torenluchtwacht Medemblik, die de hele Wieringermeer overzag, had al helemaal geen luchtgevecht had gezien. Bominslagen hebben niet plaatsgevonden, terwijl de val van het vliegtuig slechts een zwakke slag veroorzaakten, die zelfs op de boerderijen in de naaste omgeving niet is gehoord of gevoeld.

De Tsjechisch-Slowaakse bemanning

De bemanning bestond uit ervaren Tsjechische en Slowaakse vliegeniers die waren gevlucht in 1939 na de Duitse bezetting via onder andere Polen naar Frankrijk. Na de val van Frankrijk gingen ze door naar Engeland om van daaruit door te vechten tegen de bezetter van hun moederland.

De bemanning maakte deel uit van het 311 Squadron en was opgestegen op 10 april om 22.01 uur (Engelse tijd) van het vliegveld East Wretham in Norfolk. Het motto van het squadron was “Never regard their numbers”. De verliezen van de bommenwerper bemanningen binnen het 311 Squadron waren hoog. In de loop van de oorlog zijn er van de 318 ingezette mannen een aantal van 94 gesneuveld, 34 gevangen genomen en ongeveer 30 gewond geraakt. Van de 52 ingezette vliegtuigen zijn er 22 neergestort. Het resultaat van de hoge verliezen was dat het Squadron eind april 1942 werd ingezet voor andere taken zoals verkenningen boven zee en bewaking van Coastal Command. Dit kwam helaas te laat voor deze bemanning.

De op 11 april 1942 omgekomen bemanning bestond uit:

Sgt. Josef Politzer    Wireless Operator  geboren 17 april    1913 in Stupne

Sgt. Karel Kodes       2^de Piloot          geboren 24 mei      1920 in Bratislava

F/o. Karel Rychnovsky  Navigator          geboren 9 mei       1918 in Konice

Sgt. Jan Peprnicek     Schutter           geboren 15 dec      1912 in Ostrozska Nova Ves

F/sgt. Josef Hrdina    Staartschutter     geboren 7 maart     1912 in Vsen

F/sgt. Josef Kalensky  Captain piloot     geboren 17 februari 1915 in Liskovice

Tijdens de oorlog heeft de bezetter de Tsjechische gesneuvelden met militaire eer begraven in Huisduinen. Na de oorlog (mei 1947) heeft de Nederlandse overheid de graven verplaatst naar Bergen op Zoom.

Vickers Wellington bommenwerper

In de beginjaren van de Tweede Wereldoorlog was dit type bommenwerper de ruggengraat van de RAF Bomber Command. De Wellington bommenwerper had een lengte van 19,69 mtr, een hoogte van 5,31 mtr en een spanwijdte van 26,4 mtr. Opvallend aan het ontwerp is de geometrische (geodesic) constructie, een lichte maar sterke constructie die vele bemanningsleden het leven heeft gered. Er zijn van dit type bommenwerper een ongelofelijk aantal van 11.461 geproduceerd in de periode tussen 1936 en 1945. Er waren zes bemanningsleden aan boord. Het vliegtuig was voorzien van 8 stuks 7.7 mm mitrailleurs om zich te verdedigen. Het kon een topsnelheid behalen van 378 km/u onder ideale omstandigheden, zonder bomlading of grote hoeveelheden brandstof. De bommenwerper kon maximaal 2.000 kilo bommen meenemen.

De aanval

De bemanning was op de terugweg van een bomaanval op Essen. Opvallend is dat twee andere bommenwerpers die zijn neergestort in de Wieringermeer ook Essen als doelwit hadden. Boven het IJsselmeer werd de Wellington bommenwerper plots aangevallen door een nachtjager van het type Messerschmitt Bf110. De nachtjager werd bestuurd door de zeer ervaren Duitse piloot Hauptmann Helmut Lent. Door een zogenaamde corkscrew, een soort kurketrekker ontwijkingsmanoeuvre van de piloot Josef Kalensky, wisten ze tijdelijk de nachtjager af te schudden. Of ze hebben geweten dat de nachtjager hun is blijven volgen met zijn radarapparatuur is onbekend. Hauptmann Lent zette waarschijnlijk een tweede aanval in die de Wellington bommenwerper fataal werd. Het vliegtuig is waarschijnlijk in brand gevlogen en hoog in de lucht in stukken gebroken toen het vuur de brandstoftanks bereikte. In de romp zaten de bemanningsleden dicht op elkaar toen de wrakstukken naar beneden vielen. Doordat het toestel plotseling in stukken brak had de bemanning geen tijd meer om te springen.

Toen de bewoners van de boerderijen in de omgeving de volgende dag gingen kijken werd een identiteitsplaatje gevonden. Het identiteitsplaatje hoorde bij de Tsjechische RAF vlieger Sgt. Karel Kodes, de 2^de Piloot. De bezetter heeft de weinige overgebleven stoffelijke resten van vijf bemanningsleden uit de uitgebrande wrakstukken verzameld en in 1 kist samen begraven. Dit is de reden dat de graven tegen elkaar aan zijn geplaatst en niet op de gebruikelijk vastgestelde afstand. Alleen het lichaam van Sgt. Josef Politzer, de Wireless Operator, werd tamelijk ongeschonden en compleet gevonden vlak bij het wrak. Sgt. Josef Politzer had een gebroken nek bleek na onderzoek.

De Duitse nachtjager piloot Hauptmann Helmut Lent

Het vliegtuig van de piloot Josef Kalensky werd waarschijnlijk aan- of neergeschoten door de Duitse nachtjagerpiloot Hauptmann Helmut Lent. Piloot Lent was opgestegen met zijn Messerschmitt Bf110 van vliegbasis Leeuwarden en behoorde tot het Duitse nachtjager Squadron II/NJG2. Hij was geboren op 13 juni 1918 in Pyrehne, dichtbij Landsberg an der Warthe. Als Duitse nachtjagerpiloot was hij bijzonder succesvol en behoorde bij de top vliegers van de Luftwaffe. Tijdens de oorlog is hij op 5 oktober 1944, tijdens een routinevlucht boven Duitsland, neergestort en op 7 oktober aan zijn verwondingen overleden.

De berging van de wrakstukken in augustus 2004

In augustus 2004 heeft de Koninklijke Luchtmacht onder leiding van kapitein Hans Spierings wrakstukken opgegraven. Daarbij is één van de twee stermotoren gevonden, waarschijnlijk van het type Bristol Pegasus XVIII, met 9 cilinders en een motorvermogen van circa 1000 PK. Daarnaast zijn er diverse kleine onderdelen, delen van het landingsgestel en circa 40 kilo scherpe munitie opgegraven. Opvallend was dat er ook een gesp van een parachute is gevonden, een aanwijzing dat de bemanning geen tijd heeft gehad om zich in gereedheid te brengen om te springen.

Herdenkingspaal 2021

In april 2021 heeft de Stichting SHHK de herdenkingspaal geplaatst in het bijzijn van de ambassades uit Tsjechië en Slowakije, (oud) buren, veteranen, trompettist Dirk Bak, historische verenigingen, Harry Doesburg namens het 311 squadron en andere geïnteresseerden. Van de oorspronkelijke grondgebruiker (pachter), de familie Bakker waar het vliegtuig neerstortte, was mevrouw Willy De Bruin-Bakker aanwezig. Van voormalig werknemer van de Domeinen, meneer Wim Brak die betrokken was bij de berging in 2004, kreeg de Historische Vereniging Wieringermeer diverse vliegtuigonderdelen zoals een propellerblad, een cilinder, motorkap vergrendeling en het slot (volgens onbekende bronnen) voor het afgooien van de bommen. Deze onderdelen liggen opgeslagen in de Cultuurschuur in Wieringerwerf.

Nawoord

Wij mogen het verhaal niet vergeten van deze jonge mannen die in onze polder op tragische wijze zijn omgekomen. Deze mannen liggen ver weg van hun moederland begraven. Het verhaal van de Tsjechische en Slowaakse bemanning zal deels onbekend blijven. Mochten er mensen zijn die zich het voorval herinneren of er meer informatie over hebben, vragen wij hen om contact op te nemen met de Stichting Herdenkingspalen Hollands Kroon, Mark Hakvoort (mark@shhk.nl).